بیم و امید های تک نرخی شدن ارز

به گزارش تسنیم  رئیس کل بانک مرکزی اواخر هفته گذشته با اعلام تصمیم مهم دولت درباره بازار ارز، از ابلاغ دستورالعمل و ضوابط اجرایی خرید و فروش ارز توسط بانک ها بر اساس ارز آزاد در هفته جاری خبر داد و اعلام کرد: این اقدام می تواند تسریع کننده حرکت به سمت یکسان سازی نرخ ارز باشد. به این ترتیب نظام بانکی کشور، قیمت ارز آزاد را پس از 5 سال به رسمیت شناخت. ارزی که طی 5 سال اخیر از اواخر سال 90 تاکنون دو نرخی و در مقاطعی حتی چند نرخی بودن را نیز تجربه کرده است. این تصمیم پس از کاهش کالا های مشمول ارز مبادله ای، به منزله گام دوم برای تک نرخی کردن ارز است، اقدامی که به گفته رئیس کل بانک مرکزی تا پایان امسال به نتیجه می رسد تا ارز با یک نرخ واحد در تمامی بخش ها خرید و فروش شود. با این حال توجه به چند نکته درباره موانع پیش رو، آسیب های احتمالی و اثرات مثبت و منفی اقدام اخیر بانک مرکزی ضروری است:

1- تصمیم بانک مرکزی به منزله رسمیت دادن به نرخ ارز بازار آزاد است. اگرچه برخی از عموم مردم ممکن بود تصور کنند که گشایش های برجام به کاهش نرخ ارز منجر می شود، اما پیش از این هم مشخص بود که دولت تصمیمی برای کاهش نرخ ارز ندارد که این تصمیم قابل دفاع است (که البته مجال فعلی برای بحث در این رابطه کافی نیست). 

اولین اثر فوری اقدامات دولت از کاهش کالا های مشمول ارز مبادله ای تا مجوز به بانک ها برای خرید و فروش ارز با نرخ آزاد، افزایش هزینه واردات کالاهاست. به ویژه کالا های اساسی که متناسب با قیمت ارز مبادله ای (در حال حاضر حدود 3200 تومان) قیمت گذاری می شد اکنون با قیمت ارز آزاد (در حال حاضر 3500 تومان) قیمت گذاری می شود که افزایش حدود 10 درصدی را در پی دارد، آن هم در شرایطی که با وجود مهار تورم، قیمت برخی کالا های اساسی نظیر مرغ و شکر روند صعودی پیدا کرده است، لذا تصمیم ارزی دولت حتما باید با یک پیوست مدیریت و تنظیم بازار کالا های اساسی همراه باشد.

2- اقدام اخیر بانک مرکزی می تواند منجر به تضعیف نقش صرافی ها در نظام ارزی کشور شود. واقعیت این است که به دلیل ممنوعیت انجام عملیات ارزی با نرخ آزاد در بانک ها و همچنین محدودیت نقل و انتقال ارز توسط بانک ها در شرایط تحریم، صرافی ها نقش پررنگی در بازار ارز ایران پیدا کردند. با تصمیم اخیر بانک مرکزی ممکن است عرضه و تقاضای ارز از صرافی ها به سمت بانک ها حرکت کند، این اقدام احتمالاً با مقاومت صرافی ها مواجه شود و در مواجهه با به خطر افتادن منافع این بخش، بازار ارز، در کوتاه مدت با نوسان هایی مواجه شود. در این میان ضروری است که بانک مرکزی، برای مدیریت کوتاه مدت بازار و گذر از دوران برزخی انتقال از نظام صرافی محور به نظام بانک محور در بازار ارز، تدبیری مشخص بیندیشد.

3- در بند دوم به نقش صرافی ها در دوران تحریم اشاره شد. اکنون با توجه به روند کند رفع تحریم ها موانع باقی مانده بر سر نقل و انتقال ارز، به نظر می رسد که نباید نقش صرافی ها در نقل و انتقال ارز را نادیده گرفت. این مسئله از آن جهت مهم است که تداوم محدودیت های باقی مانده بر سر نقل و انتقال ارز، ممکن است موجب مراجعه مجدد فعالان اقتصادی به صرافی ها به جای بانک ها برای نقل و انتقال ارز شود، لذا بانک مرکزی در تنظیم نقش صرافی ها در فضای فعلی بازار ارز نباید غفلت کند.

4- تردیدی نیست که اقدام برای تک نرخی شدن ارز می تواند به مفاسد موجود در این بخش خاتمه دهد، اما باید توجه کرد که بازار ارز، تا اطلاع ثانوی به مثابه آتش زیر خاکستر می ماند. 

دلیل نخست این مدعا، رشد فزاینده نقدینگی و سرعت گرفتن آن در یک سال اخیر است که می تواند نقدینگی فعلا اضافه شده پشت سد بانک ها را با برخی تحولات پیش رو روانه بازار ارز کند. دلیل دیگر، احتمال ولو نسبتا اندک برخی تحولات سیاسی در زمینه بر هم خوردن توافق به دلیل بدعهدی طرف مقابل یا اقدام دولت بعدی آمریکا علیه توافق هسته ای است که اگرچه ممکن است احتمال آن زیاد نباشد، اما وجود آن ممکن است بازار ارز را با چالش مواجه کند، لذا بانک مرکزی باید برای مقابله با این شرایط طرح جایگزینی برای مدیریت بازار ارز داشته باشد و بی گدار و بدون پشتوانه اقدام نکند.

در هر صورت یکسان سازی نرخ ارز، اتفاقی است که ضرورت آن مورد تایید همگان است، اما این اتفاق نیاز به تثبیت فضای سیاسی و اقتصادی و یا پیش بینی نوسان های احتمالی دارد تا بتواند پس از 5 سال اقتصاد ایران را با ارز تک نرخی آشتی دهد و به همین دلیل علاوه بر مسئولان و فعالان اقتصادی، سیاسیون هم برای تثبیت فضای عمومی کشور در جهت موفقیت تک نرخی شدن ارز نقش دارند.